Chi tiết bài viết - Sở Y tế

Xác định thành phần loài và mật độ muỗi Anopheles

18 giờ 45 phút. Nhóm bắt muỗi theo sự dẫn đường của cán bộ Trạm Y tế xã Tà Long, huyện Đakông tới điểm điều tra muỗi Anopheles. Việc bắt muỗi được tiến hành bằng treo bẫy trong nhà dân, soi muỗi trong và xung quanh nhà, treo bẫy và soi muỗi ở chuồng gia súc. Từ 19 giờ đến 22 giờ, cả nhóm đặt bẫy màn kép trong và ngoài nhà, soi đèn ở chuồng gia súc, đặt bẫy đèn trong nhà mà như cử nhân Trương Hữu Anh Nhật của khoa Phòng chống bệnh truyền nhiễm mô tả thì “Quá trình bắt muỗi trở nên khá thú vị khi nhóm công tác có sự tiếp xúc, chuyện trò với người dân tại các điểm bẫy muỗi, giám sát muỗi”. Khi các bẫy đã được đặt trong và ngoài nhà cũng như việc soi muỗi quanh chuồng gia súc và trên gia súc được hoàn thành với sự ghi chép cẩn thận thì cả nhóm quay về nghỉ tại Trạm Y tế xã Tà Long. “Lần đầu tham gia thì thấy việc giám sát muỗi truyền bệnh sốt rét vất vả, nguy hiểm vì phải tiến hành từ chập tối đến 22 giờ đêm mà nhất là sau khi có mưa thì rất dễ trượt ngã trong lúc di chuyển quanh chuồng gia súc nhưng dần dần đã thấy việc này có thể giúp cộng đồng, người dân PCSR nên mình tiếp tục tham gia”, Trương Hữu Anh Nhật nói.

Họp nhóm triển khai điều tra giám sát thực trạng véc-tơ truyền bệnh sốt rét (Ảnh: NVCC)

Sáng hôm sau, nhóm bắt muỗi quay lại điểm giám sát để thu bẫy. Tiếp theo, cả nhóm soi tìm muỗi trong nhà dân. Tất cả số muỗi đã thu thập được định loại rồi nhốt vào các ống tuýt, trong đó: Muỗi An. minimus có mật độ 0,4 con/giờ/người. Muỗi An. aconitus có mật độ 7 con/giờ/người và 0,08 con/bẫy/đêm. Muỗi An. maculatus có mật độ 21 con/giờ/gia súc. Phương pháp soi trong nhà vào ban ngày không phát hiện muỗi Anopheles. Bác sỹ Hồ Duy Sáu- Trưởng nhóm công tác cho biết: “Tà Long là xã miền núi thuộc vùng SRLH nhẹ. Thành phần loài muỗi Anopheles tại Tà Long khá phong phú, gồm 12 loài Anopheles, trong đó có véc-tơ truyền bệnh sốt rét chính là Anopheles minimus. Vào mỗi dịp đầu mùa mưa ở Tà Long với đặc trưng thời tiết là ngày nắng nóng, chiều có mưa rào thì quần thể muỗi Anopheles sinh trưởng, phát triển rất thuận lợi và người dân trong xã thường sang Lào làm rẫy nhiều ngày nhưng không áp dụng biện pháp bảo vệ cá nhân nên tiềm ẩn nguy cơ mắc bệnh sốt rét. Khi đã xác định thành phần loài và mật độ muỗi Anopheles truyền bệnh sốt rét, Trung tâm KSBT tiếp tục hỗ trợ huyện Đakrông nói chung và xã Tà Long nói riêng triển khai các hoạt động phòng chống và loại trừ sốt rét phù hợp, nâng cao hiệu quả các biện pháp phòng chống véc-tơ truyền bệnh sốt rét”.

Trong năm 2023, toàn tỉnh Quảng Trị ghi nhận 1 trường hợp bệnh sốt rét tại huyện Hướng Hóa, số người mắc sốt rét giảm 94% so với cùng kỳ năm 2022, không có người mắc sốt rét ác tính và tử vong do sốt rét, không xảy ra dịch sốt rét. Cũng trong năm này, có 4 đợt bắt muỗi được triển khai ở các huyện Hướng Hóa, Đakrông, Cam Lộ, Gio Linh; 8 lượt giám sát hoạt động phòng chống và loại trừ sốt rét tại các xã trọng điểm và các xã tiến đến loại trừ bệnh sốt rét. Đặc biệt, Trung tâm KSBT tỉnh Quảng Trị đã tham mưu với Sở Y tế tỉnh Quảng Trị về việc trình UBND tỉnh Quảng Trị ban hành Kế hoạch Phòng chống và loại trừ bệnh sốt rét đến năm 2027 và định hướng đến năm 2030 tại tỉnh Quảng Trị đồng thời xây dựng văn bản chỉ đạo và hướng dẫn Trung tâm Y tế các huyện, thị xã, thành phố chủ động xây dựng lộ trình loại trừ sốt rét của từng đơn vị.

Hướng tới mục tiêu được công nhận loại trừ bệnh sốt rét

Ngày 30/12/2023, UBND tỉnh Quảng Trị ban hành Kế hoạch Phòng chống và loại trừ bệnh sốt rét giai đoạn 2024-2030 tại tỉnh Quảng Trị, trong đó giải pháp phòng chống muỗi truyền bệnh sốt rét được triển khai xuyên suốt lộ trình..

Mỗi đợt Trung tâm KSBT tỉnh Quảng Trị triển khai bắt muỗi ở vùng SRLH đều nhắm bắt các loài muỗi truyền bệnh sốt rét. Cử nhân Trần Văn Don của khoa Ký sinh trùng-Côn trùng cho biết: “Muỗi Anopheles thường hoạt động ở trong rừng, bìa rừng và cũng có thể phát hiện ở khu vực trồng cây công nghiệp, cây ăn quả. Các loài muỗi Anopheles có tập tính đốt máu người cả trong nhà và ngoài nhà. Hoạt động đốt máu người của muỗi truyền bệnh sốt rét xảy ra suốt đêm và đỉnh hoạt động có thể thay đổi theo vùng, theo mùa nhưng phổ biến là từ 20 giờ đến 24 giờ”. Tham gia giải thích về tác nhân gây bệnh sốt rét và mùa truyền bệnh sốt rét, cử nhân Trương Hữu Anh Nhật vận dụng kiến thức chuyên môn: “Sốt rét là bệnh truyền nhiễm do ký sinh trùng Plasmodium gây nên và lây theo đường máu. Chu kỳ phát triển của ký sinh trùng sốt rét gồm giai đoạn sinh sản vô tính ở cơ thể người và giai đoạn sinh sản hữu tính trong cơ thể muỗi. Chủ yếu là do muỗi Anopheles truyền nên ở vùng có muỗi An. minimus thì bệnh sốt rét có 2 đỉnh vào đầu và cuối mùa mưa, vùng có muỗi An. dirus thì bệnh sốt rét lan truyền trong suốt mùa mưa, vùng có muỗi An. epiroticus thì sốt rét lây truyền quanh năm. Vì vậy mà những lần bắt muỗi đều gặp khó khăn khi đi qua các con dốc và đường đất lầy lội do những cơn mưa lớn trước đó trong mùa muỗi sốt rét truyền bệnh hoạt động mạnh”. Với kiến thức vững chắc như vậy, nhóm bắt muỗi lồng ghép truyền thông với người dân ở vùng SRLH về biện pháp PCSR: Vì là bệnh do muỗi truyền nên để phòng tránh bệnh sốt rét thì phải ngăn ngừa sự tiếp xúc của muỗi bằng cách ngủ trong màn; sử dụng màn tẩm hóa chất xua muỗi đã được cấp phát; người đi rừng, ngủ rẫy sử dụng màn và võng màn đã được tẩm hóa chất hoặc hương xua muỗi, kem xua muỗi; người làm việc trong rừng cao su sử dụng mũ trùm có tẩm hóa chất ngăn muỗi; vệ sinh môi trường; sử dụng vợt điện hoặc bình xịt hóa chất diệt muỗi, bẫy đèn và các biện pháp dân gian để diệt muỗi.

Soi đèn tìm bắt muỗi Anophenles (Ảnh: NVCC)

Từng là “điểm nóng” về bệnh sốt rét trong những năm đầu lập lại tỉnh với tỷ lệ ký sinh trùng sốt rét/lam máu xét nghiệm có khi là 40,1% ở hai huyện miền núi Hướng Hóa và Đakrông, tỉnh Quảng Trị ghi nhận 1 ca bệnh sốt rét trong năm 2023. Và, trong hành trình tiến tới mục tiêu được công nhận loại trừ bệnh sốt rét trên phạm vi toàn tỉnh vào năm 2027, hoạt động giám sát muỗi truyền bệnh sốt rét được Trung tâm KSBT tỉnh Quảng Trị thực hiện ở những vùng SRLH tích cực góp phần làm nên kết quả loại trừ bệnh sốt rét.

BỘI NHIÊN